Ramy prawne funkcjonowania Private Military and Security Companies w prawie międzynarodowym, prawie Unii Europejskiej i praktyce

Publikacja otrzymała III nagrodę w konkursie Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego

Autor: Marcin Łukowski

Prywatne firmy wojskowe i ochroniarskie (ang. Private Military & Security Companies) to spółki handlowe świadczące usługi z zakresu bezpieczeństwa, ochrony oraz wywiadu a do ich klientów należą państwa, organizacje międzynarodowe i korporacje. Działają zarówno w kraju, jak i zagranicą, często na terenach, na których toczy się konflikt zbrojny, wspierając, a w ekstremalnych przypadkach, zastępując w niektórych zadaniach wojsko, policję czy służby specjalne. Współczesne uwarunkowania polityczne i gospodarcze stworzyły niszę, która szybko została zagospodarowana przez PMSC w wyniku czego państwowy monopol na użycie siły oraz zapewnianie pokoju wewnętrznego i zewnętrznego został do pewnego stopnia osłabiony. O skali zjawiska prywatyzacji bezpieczeństwa świadczy to, że prywatne firmy wojskowe i ochroniarskie są obecne w większości współczesnych konfliktów, niekiedy przewyższając liczebnością armię regularną.

Prywatni kontraktorzy, czasami błędnie określani najemnikami, stają się stałym elementem kształtowania polityki. Prawo nie zdążyło adekwatnie zareagować na dokonującą się na naszych oczach zmianę modelu bezpieczeństwa, co jednak nie oznacza, że PMSC działają w próżni prawnej. Skutkuje to potrzebą przeanalizowania tego zjawiska na gruncie prawa międzynarodowego, prawa UE i praktyki, co uczyniono w niniejszym opracowaniu.

Spis treści

Wykaz akronimów 

Rozdział 1. Prywatyzacja bezpieczeństwa a prawo 

1.1. Pokój i bezpieczeństwo 

1.2. Wpływ regulacji na poziomie międzynarodowym na zapewnienie bezpieczeństwa 

1.3. Współpraca, przenikanie się i konkurencja – zależności między sektorem prywatnym a publicznym w dziedzinie bezpieczeństwa 

Rozdział 2. Private Military and Security Companies – charakterystyka 

2.1. Definicje Private Military and Security Companies 

2.2. Zakres oferowanych usług 

2.3. Potencjalny zakres geograficzny działalności Private Military and Security Companies i jego konsekwencje prawne 

Rozdział 3. Podstawy funkcjonowania Private Military and Security Companies w prawie międzynarodowym publicznym 

3.1. Wprowadzenie 

3.2. Zakres i warstwa pojęciowa międzynarodowego prawa humanitarnego mająca zastosowanie do Private Military and Security Companies 

3.3. Private Military and Security Companies a najemnictwo 

3.4. Status prawny prywatnych kontraktorów i zagadnienie bezpośredniego udziału w działaniach zbrojnych 

3.5. Prywatni kontraktorzy a państwowe siły zbrojne 

3.5.1. Inkorporacja de iure 

3.5.2. Inkorporacja de facto 

3.5.3. Przykłady inkorporacji 

3.6. Podmioty odpowiedzialności prawnej 

3.7. Ograniczenia stosowania międzynarodowego prawa humanitarnego 

Rozdział 4. Uregulowania dotyczące Private Military and Security Companies w prawie Unii Europejskiej 

4.1. Wprowadzenie 

4.2. Unia Europejska wobec Private Military and Security Companies 

4.3. Zamówienia publiczne Unii Europejskiej 

4.3.1. Podstawowe wymogi prawne zamówień publicznych 

4.3.2. Przetarg na świadczenie usług ochrony w Afganistanie ogłoszony przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych w 2017 roku jako przykład zastosowania procedury zamówień publicznych w stosunku do Private Military and Security Companies 

4.3.3. Warunki przetargu 

4.3.4. Wzór umowy ramowej z dostawcą usług bezpieczeństwa 

4.3.5. Analiza zasad zamówień publicznych Unii Europejskiej pod kątem zgodności z Montreux Document i rezolucją Parlamentu Europejskiego (2016/2238(INI)) 

4.4. Przepisy o przeciwdziałaniu korupcji i praniu pieniędzy 

4.5. Dokument laissez-passer 

4.5.1. Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych a Unia Europejska 

4.5.2. Laissez-passer jako dokument podróży albo quasi-paszport dyplomatyczny 

4.5.3. Potencjalny krąg posiadaczy dokumentu laissez-passer 

4.5.4. Skutki posiadania dokumentu laissez-passer przez pracowników Private Military and Security Companies 

4.6. Regulacje dotyczące kontroli eksportu towarów i usług i ich znaczenie dla Private Military and Security Companies 

4.6.1. Światowy system kontroli eksportu 

4.6.2. Kontrola usług świadczonych w związku z handlem towarami 

4.6.3. Świadczenie usług przez Private Military and Security Companies a sankcje Unii Europejskiej 

4.6.4. Wnioski dla Private Military and Security Companies wynikające z analizy reżimów kontroli świadczenia usług 

Rozdział 5. Dokumenty niewiążące soft law w zakresie funkcjonowania Private Military and Security Companies 

5.1. Wprowadzenie 

5.2. Montreux Document jako przykład niewiążącego porozumienia międzynarodowego 

5.2.1. Istotne międzynarodowe obowiązki prawne 

5.2.2. Dobre praktyki odnoszące się do Private Military and Security Companies 

5.2.3. Podsumowanie i ocena Montreux Document 

5.3. Dokumenty niewiążące (soft law) Unii Europejskiej 

5.3.1. Koncepty Unii Europejskiej – współpraca Unii Europejskiej i Private Military and Security Companies na przykładzie misji zagranicznych 

5.4. Dokumenty niewiążące (soft law) Organizacji Narodów Zjednoczonych 

5.4.1. System Zarządzania Ryzykiem Organizacji Narodów Zjednoczonych 

5.4.2. United Nations Guiding Principles on Business and Human Rights 

5.4.3. Inne przykłady dokumentów niewiążących Organizacji Narodów Zjednoczonych mających zastosowanie do Private Military and Security Companies 

5.4.4. Podstawowe zasady użycia siły i broni palnej przez funkcjonariuszy publicznych 

5.5. Wytyczne zaproponowane przez Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces i rząd Konfederacji Szwajcarskiej 

5.5.1. Wytyczne legislacyjne skierowane do państw 

5.5.2. Wytyczne dotyczące kontraktowania Private Military and Security Companies 

5.5.3. Wytyczne dotyczące przetargów 

5.5.4. Proponowana treść kontraktów 

Rozdział 6. Samoregulacja w zakresie standaryzacji funkcjonowania Private Military and Security Companies 

6.1. Wprowadzenie 

6.2. International Code of Conduct for Private Security Service Providers (ICoC) 

6.3. Międzynarodowy certyfikat przyznawany przez ASIS International 

6.4. Normy Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej (ISO) 

Rozdział 7. Próby regulacyjne oraz działania Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych w odniesieniu do Private Military and Security Companies 

7.1. Dialog międzyinstytucjonalny w Unii Europejskiej 

7.2. Rezolucja Parlamentu Europejskiego (2016/2238(INI)) 

7.2.1. Wstęp do rezolucji 

7.2.2. Zasady wykorzystywania „prywatnych firm ochroniarskich” poza granicami Unii Europejskiej 

7.2.3. Zasady korzystania z usług „prywatnych firm ochroniarskich” przez Unię Europejską 

7.2.4. Regulacje dotyczące „prywatnych firm ochroniarskich” 

7.2.5. Podsumowanie najważniejszych postulatów zawartych w rezolucji i ich ocena 

7.2.6. Zdanie odrębne i przyjęcie rezolucji 

7.2.7. Konsekwencje rezolucji Parlamentu Europejskiego 

7.3. Organizacja Narodów Zjednoczonych a Private Military and Security Companies 

7.3.1. Działalność mająca na celu uregulowanie Private Military and Security Companies 

7.3.2. Próba kodyfikacji 

Wnioski 

Bibliografia i netografia 

Spis rysunków 

Spis tabel